Mũ bảo hộ có thay thế mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông được không?

Nhiều người lao động thường thắc mắc: “Mũ bảo hộ có thể thay mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông không?” — nhất là khi họ di chuyển từ công trường ra ngoài đường. Trên thực tế, hai loại mũ này dù có hình dáng khá giống nhau nhưng khác biệt hoàn toàn về cấu tạo, tiêu chuẩn và khả năng bảo vệ. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ vì sao mũ bảo hộ không thể thay thế mũ bảo hiểm, cũng như cách phân biệt và lựa chọn đúng loại mũ an toàn cho từng môi trường làm việc và di chuyển.

1. Mũ bảo hộ thay thế mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông được không?

Trong các ngành nghề như xây dựng, cơ khí hay công nghiệp nặng, mũ bảo hộ là vật dụng không thể thiếu giúp người lao động tránh khỏi nguy cơ bị thương do vật rơi hoặc va chạm trong quá trình làm việc.

Tuy nhiên, nhiều người thường tận dụng chiếc mũ này để đội khi di chuyển ngoài đường, với suy nghĩ rằng nó cũng có thể bảo vệ đầu giống như mũ bảo hiểm.

Vậy thực tế mũ bảo hộ có thể thay thế mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông không?
Câu trả lời ngắn gọn là: Không thể. Và lý do nằm ở sự khác biệt căn bản về cấu tạo, tiêu chuẩn và mục đích sử dụng mà bài viết dưới đây sẽ phân tích kỹ hơn.

2. Mũ bảo hộ và mũ bảo hiểm – nghe giống nhau nhưng hoàn toàn khác nhau

Nhiều người dễ nhầm lẫn hai loại mũ này vì đều được gọi là “bảo hộ đầu”, tuy nhiên chúng được thiết kế cho hai môi trường nguy hiểm hoàn toàn khác nhau. Hãy cùng Vật tư công nghiệp Đông Anh so sánh đặc điểm của 2 loại mũ này trong bảng sau:

Nhìn vào bảng so sánh, có thể thấy rằng mũ bảo hộ chỉ được thiết kế để chịu lực tác động từ vật rơi ở độ cao thấp, chứ không thể hấp thụ lực va chạm tốc độ cao như khi ngã xe máy.

3. Cấu tạo và tiêu chuẩn của mũ bảo hộ lao động

Mũ bảo hộ thường được làm từ nhựa ABS hoặc HDPE – hai loại vật liệu có khả năng chịu va đập nhẹ, không bị biến dạng khi vật nhỏ rơi từ độ cao khoảng 1 mét.

Bên trong mũ có hệ thống quai treo 4–6 điểm, giúp phân tán lực tác động khi bị va chạm, và lớp đệm mỏng để tạo cảm giác êm ái khi đội lâu.

Mũ bảo hộ đạt chuẩn thường tuân theo:

• TCVN 6407:1998 (Việt Nam)

• EN 397 (Châu Âu)

• ANSI Z89.1 (Hoa Kỳ)

Các tiêu chuẩn này không yêu cầu kiểm định khả năng chịu lực va chạm mạnh hoặc trượt ngã tốc độ cao, mà chủ yếu đánh giá:

• Độ hấp thụ va đập khi vật rơi;

• Độ xuyên thủng;

• Khả năng chịu nhiệt và điện áp thấp;

• Khối lượng nhẹ, thoáng khí khi làm việc.

Vì vậy, mũ bảo hộ không được thiết kế để bảo vệ trong tai nạn giao thông.

4. Mũ bảo hiểm giao thông – bảo vệ ở cấp độ cao hơn

Trái ngược hoàn toàn, mũ bảo hiểm giao thông được sản xuất để chịu va đập mạnh và chấn động tốc độ cao.

Cấu tạo mũ bảo hiểm gồm 3 lớp:

1. Vỏ ngoài: Nhựa ABS hoặc polycarbonate siêu cứng, giúp phân tán lực va đập.

2. Lớp xốp EPS dày: Hấp thụ chấn động, giảm tối đa tổn thương sọ não khi ngã xe.

3. Lớp lót trong + quai cài an toàn: Ôm sát đầu, tránh mũ bị văng ra khi va chạm.

Theo quy chuẩn QCVN 2:2008/BKHCN, mũ bảo hiểm đạt chuẩn phải trải qua thử nghiệm:

• Đập rơi tự do từ độ cao 1,5 m lên thép cứng mà không vỡ.

• Kiểm tra độ xuyên thủng, độ bền quai, khả năng hấp thụ xung lực.

Mũ đạt chuẩn sẽ được dán tem CR (Chứng nhận hợp quy) – đây chính là dấu hiệu hợp pháp duy nhất để bạn sử dụng khi tham gia giao thông.

5. Căn cứ pháp lý: Nghị định 100/2019/NĐ-CP

Theo Điều 30, Khoản 2, Nghị định 100/2019/NĐ-CP (và Nghị định 123/2021/NĐ-CP sửa đổi):

“Người điều khiển, người ngồi trên xe mô tô, xe gắn máy phải đội mũ bảo hiểm có cài quai đúng quy cách.”

Điều này có nghĩa là:

• Mũ phải là loại đạt chuẩn QCVN 2:2008/BKHCN;

• Phải có tem CR do Bộ Khoa học & Công nghệ cấp;

• Phải cài quai đúng quy cách khi tham gia giao thông.

Nếu đội mũ bảo hộ lao động (dù có quai, có lót xốp), vẫn bị coi là vi phạm như không đội mũ bảo hiểm.

Mức xử phạt hiện hành:

• Phạt tiền từ 200.000 – 300.000 đồng/người (theo khoản 3, điều 6, Nghị định 100/2019/NĐ-CP).

• Nếu gây tai nạn, người vi phạm có thể bị xem là không chấp hành quy định an toàn giao thông, ảnh hưởng đến việc bồi thường.

6. Một số hiểu lầm phổ biến

 6.1.“Mũ bảo hộ có quai và lớp xốp, đội đi xe được.”

Không đúng. Dù mũ bảo hộ cũng có quai đeo và lớp đệm xốp bên trong, nhưng thực tế lớp xốp này chỉ dày vài milimet, chủ yếu để tạo cảm giác êm và cố định mũ trên đầu khi làm việc.
Nó không được thiết kế để hấp thụ lực va đập mạnh như mũ bảo hiểm giao thông. Khi xảy ra va chạm ở tốc độ cao, mũ bảo hộ không thể giảm chấn hay bảo vệ hộp sọ, khiến nguy cơ chấn thương đầu rất lớn.
Vì vậy, tuy bề ngoài có vẻ giống nhau, nhưng mũ bảo hộ không đủ tiêu chuẩn an toàn để sử dụng khi đi xe máy hay xe đạp điện.

6.2. “Chỉ đi trong khu công nghiệp, không ra đường, thì có cần đội mũ bảo hiểm không?”

Nếu bạn chỉ di chuyển trong khu vực nội bộ của nhà máy hoặc khu công nghiệp, nơi không thuộc hệ thống đường giao thông công cộng, thì không bắt buộc phải đội mũ bảo hiểm giao thông.
Trong trường hợp này, bạn có thể sử dụng mũ bảo hộ lao động để đảm bảo an toàn đầu – miễn là nội quy của khu vực đó cho phép.

Tuy nhiên, ngay khi rời khỏi phạm vi khu công nghiệp, đi ra đường công cộng hoặc khu dân cư, bạn bắt buộc phải đội mũ bảo hiểm đạt chuẩn (có tem CR, quai cài đúng quy cách).
Bởi vì mũ bảo hộ không được công nhận là mũ bảo hiểm giao thông – nên nếu bị kiểm tra hoặc xảy ra va chạm, bạn vẫn bị xử phạt và không được bảo vệ đầy đủ về mặt pháp lý lẫn an toàn.

6.3. “Có loại mũ nào dùng được cho cả công trường và giao thông không?”

Thực tế, vẫn có một số loại mũ bảo hộ “2 trong 1” được thiết kế để sử dụng linh hoạt trong cả môi trường lao động lẫn khi tham gia giao thông. Những mẫu mũ này thường do các thương hiệu quốc tế uy tín như 3M, Delta Plus, JSP, hoặc KASK sản xuất.

Chúng được kiểm định và đạt đồng thời hai tiêu chuẩn an toàn:

• EN 397 – tiêu chuẩn mũ bảo hộ công trường, đảm bảo khả năng chống vật rơi, va đập nhẹ, chống điện giật.

• DOT/ECE – tiêu chuẩn quốc tế dành cho mũ bảo hiểm giao thông, kiểm tra khả năng chịu lực khi va chạm ở tốc độ cao.

Nhờ đáp ứng cả hai nhóm tiêu chuẩn này, loại mũ “dual-certified” (chứng nhận kép) có thể bảo vệ đầu hiệu quả trong cả hai môi trường làm việc và di chuyển.

Tuy nhiên, giá thành khá cao (thường gấp 3–5 lần mũ thông thường) và chưa phổ biến tại Việt Nam. Vì vậy, khi chọn mua, người dùng cần:

• Kiểm tra kỹ tem chứng nhận CR (hợp quy Việt Nam) hoặc các ký hiệu EN 397, DOT, ECE in trên sản phẩm hoặc bao bì.

• Tránh nhầm lẫn với mũ bảo hộ thông thường được quảng cáo sai là “đi được ngoài đường”.

• Ưu tiên sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, nhập khẩu chính hãng để đảm bảo an toàn thực sự.

7. Hậu quả khi sử dụng sai loại mũ

Sử dụng mũ bảo hộ thay cho mũ bảo hiểm không chỉ vi phạm luật mà còn rất nguy hiểm:

• Khi xảy ra va chạm, lực tác động có thể lên tới 400–600 kg, vượt xa khả năng chịu lực của mũ bảo hộ.

• Lớp vỏ mỏng và đệm xốp yếu khiến lực va đập truyền thẳng vào sọ, dễ gây chấn thương sọ não, nứt xương, thậm chí tử vong.

• Nếu bị tai nạn, bảo hiểm xe máy có thể từ chối chi trả do bạn không tuân thủ quy định an toàn.

8. Kết luận: Đừng đánh đổi an toàn chỉ vì tiện lợi

Dù mũ bảo hộ và mũ bảo hiểm đều có vai trò bảo vệ đầu, nhưng chúng được sinh ra cho hai mục đích hoàn toàn khác nhau – và tuyệt đối không thể thay thế cho nhau.

• Mũ bảo hộ lao động giúp bạn an toàn trước vật rơi, va đập nhẹ, tia điện hoặc hóa chất trong môi trường nhà máy, công trường, xưởng sản xuất.

• Mũ bảo hiểm giao thông lại là “lá chắn sinh mạng” khi va chạm, ngã xe, tai nạn tốc độ cao – nơi mỗi mili giây đều có thể quyết định tính mạng.

Vì vậy, đừng đánh đổi an toàn chỉ vì sự tiện lợi hay thói quen “đội đại cho có”. Hãy sử dụng đúng loại mũ cho đúng hoàn cảnh:

• Làm việc – đội mũ bảo hộ đạt chuẩn EN 397 hoặc TCVN 6407.

• Ra đường – đội mũ bảo hiểm đạt chuẩn CR, có quai cài đúng quy cách.

Một chiếc mũ bảo hiểm đạt chuẩn có thể cứu mạng bạn chỉ trong một giây va chạm, trong khi một chiếc mũ bảo hộ dù tốt đến đâu cũng không thể làm được điều đó.

An toàn không có lần thứ hai – hãy chọn đúng ngay từ lần đầu!